Internationaal Fonetisch Alfabet

Deze pagina is in het Nederlands geschreven
Deze pagina is een bewerking van Internationaal Fonetisch Alfabet

Het Internationaal Fonetisch Alfabet of IPA (Eng. afk.: International Phonetic Alphabet) is een manier de klanken van de menselijke spraak voor te stellen dmv symbolen/letters. De symbolen zijn gebaseerd op het Latijns alfabet.

Kaart van het Internationaal Fonetisch Alfabet

Aan het IPA werden nog een hele reeks diakritische tekens toegevoegd om kleine uitspraakverschillen aan te geven : het zgn Uitgebreide IPA (Extended IPA) is. Er bestaan ook codes in ASCII-tekens, geschikt om per toetsenbord in een computer te gebruiken. IPA en E-IPA wordt voornamelijk door taal- en spraakkundigen gebruikt.

Geschiedenis

In 1886 richtte een groep Franse en Britse taalkundigen, geleid door Paul Passy, de Wikipedia:International Phonetic Association op. Deze organisatie stelde het eerste Fonetische Alfabet samen, gebaseerd op het Latijnse alfabet dat in West Europa gangbaar is (Grieks, Russisch en sommige Slavische talen gebruiken het Cyrillisch schrift), maar om het systeem bruikbaar te maken voor alle talen was het toegestaan om van taal tot taal te variëren.

Sinds de creatie heeft het alfabet meerdere veranderingen ondergaan.

Het huidige alfabet is gebaseerd op het Latijnse alfabet, en gebruikt zo min mogelijk niet-Latijnse symbolen. Hoewel het alfabet meer dan 100 symbolen bevat voor klanken, hoeven ze niet allemaal gelijktijdig gebruikt te worden.

Klanken algemeen

De Klanken zijn ruwweg onderverdeeld in drie groepen:

*pulmonische medeklinkers,

*niet-pulmonische medeklinkers,

* klinkers.

Pulmonische medeklinkers

Zie Wikipedia artikel medeklinker Een pulmonische medeklinker is een medeklinker die wordt gevormd door lucht uit de longen te stoten in plaats van de glottis of mond. Binnen deze groep worden klanken onderverdeeld naar articulatiepunt en manier van articulatie:

Articulatiepunt →	Labiaal		Coronaal				Dorsaal				Radicaal				Glottaal
	Bilabiaal	Labiodentaal	Dentaal	Alveolaar	Postalveolaar	Retroflex	Palataal	Velaar	Uvulaar		Faryngaal		Epiglottaal
Manier van articulatie ↓
Nasaal	m	ɱ	n			ɳ	ɲ	ŋ	ɴ
Plosief	p b	p̪ b̪	t d			ʈ ɖ	c ɟ	k ɡ	q ɢ				ʡ		ʔ
Fricatief	ɸ β	f v	θ ð	s z	ʃ ʒ	ʂ ʐ	ç ʝ	x ɣ	χ	ʁ	ħ	ʕ	ʜ	ʢ	h ɦ
Approximant	β̞	ʋ	ɹ			ɻ	j	ɰ
Tril	ʙ		r			ɽ͡r			ʀ				я*
Tap of Flap	ⱱ̟†	ⱱ†	ɾ			ɽ			ɢ̆				ʡ̯
Laterale fricatief			ɬ ɮ			ɭ̊˔*	ʎ̥˔*	ʟ̝̊*
Laterale approximant			l			ɭ	ʎ	ʟ
Laterale flap			ɺ			ɭ̆*	ʎ̯	ʟ̆

;Notities * Een asterisk (*) betekent dat deze klank (nog) geen officieel symbool heeft in het Internationaal Fonetisch Alfabet. * † betekent dat dit symbool nog maar net is toegevoegd aan [[Unicode]]. Sinds Unicode 5.1.0, is dit het geval voor de [[labiodentale flap]]. * Bij twee symbolen naast elkaar in hetzelfde vak staat het linkersymbool voor de [[stemloos|stemloze]] klank, en de rechter voor de [[stemhebbend]]e klank. * Grijze vlakken zijn klanken die als onmogelijk worden gezien om uit te spreken.

• De symbolen {{IPA|[ʁ, ʕ, ʢ]}} vertegenwoordigen stemhebbende fricatieven of approximanten.

Coarticulatie

[[Coarticulatie]]s zijn klanken met twee articulatiepunten, die tegelijkertijd worden gebruikt. {| class="IPA wikitable" | style="text-align:center; font-size:larger; width:2em;" | [[stemloze labiovelaire approximant|ʍ]] | Stemloze labio-velaire approximant |- | style="text-align:center; font-size:larger;" | [[stemhebbende labiovelaire approximant|w]] | Stemhebbende labio-velaire approximant |- | style="text-align:center; font-size:larger;" | [[labio-palatale approximant|ɥ]] | Labiaal-palatale approximant |- | style="text-align:center; font-size:larger;" | [[Stemloze alveolo-palatale fricatief|ɕ]] | Stemloze alveolo-palatale fricatief |- | style="text-align:center; font-size:larger;" | [[Stemhebbende alveolo-palatale fricatief|ʑ]] | Stemhebbende alveolo-palatale fricatief |- | style="text-align:center; font-size:larger;" | [[Stemloze palataal-velaire fricatief|ɧ]] | Stemloze palataal-velaire fricatief |}

Affricaten en dubbele articulatie

[[Affricaat|Affricaten]] en [[dubbel gearticuleerde medeklinker]]s worden weergegeven met symbolen die bestaan uit twee andere symbolen, verbonden met een verbindingsstreep.

{| class="IPA wikitable" |- ! Teken ! Naam |- | style="text-align:center; font-size:larger;" | [[stemloze alveolaire affricaat|t͡s]] | Stemloze alveolaire affricaat |- | style="text-align:center; font-size:larger;" | [[Stemhebbende alveolaire affricaat|d͡z]] | Stemhebbende alveolaire affricaat |- | style="text-align:center; font-size:larger;" | [[Stemloze postalveolaire affricaat|t͡ʃ]] | Stemloze postalveolaire affricaat |- | style="text-align:center; font-size:larger;" | [[Stemhebbende postalveolaire affricaat|d͡ʒ]] | Stemhebbende postalveolaire affricaat |- | style="text-align:center; font-size:larger;" | [[Stemloze alveolo-palatale affricaat|t͡ɕ]] | Stemloze alveolo-palatale affricaat |- | style="text-align:center; font-size:larger;" | [[Stemhebbende alveolo-palatale affricaat|d͡ʑ]] | Stemhebbende alveolo-palatale affricaat |- | style="text-align:center; font-size:larger;" | [[Stemloze palatale affricaat|c͡ç]] | stemloze palatale affricaat |- | style="text-align:center; font-size:larger;" | [[stemhebbende palatale affricaat|ɟ͡ʝ]] | stemhebbende palatale affricaat |- | style="text-align:center; font-size:larger;" | [[stemloze alveolaire laterale affricaat|t͡ɬ]] | stemloze alveolaire laterale affricaat |- | style="text-align:center; font-size:larger;" | [[stemloze labiaal-velaire plosief|k͡p]] | stemloze labial-velar plosief |- | style="text-align:center; font-size:larger;" | [[stemhebbende labiaal-velaire plosief|ɡ͡b]] | stemhebbende labiaal-velair plosief |- | style="text-align:center; font-size:larger;" | [[labiaal-velaire nasaal|ŋ͡m]] | labiaal-velaire nasaal |}

Niet-pulmonische medeklinkers

Niet-pulmonische medeklinkers zijn klanken waarvan de luchtstroom niet afhankelijk is van de longen. In deze groep bevinden zich de [[klik (fonetiek)|kliks]], [[implosief|implosieven]] en [[ejectief|ejectieven]]. {| class="IPA wikitable" |- valign=top ! colspan="2" | [[Klik (fonetiek)|Klik]] ! colspan="2" | [[Implosief]] ! colspan="2" | [[Ejectief]] |- valign=top | style="text-align:center; font-size:larger; width:2em;" | [[bilabiale klik|ʘ]] | Bilabial | style="text-align:center; font-size:larger; width:2em;" | [[Stemhebbende bilabiale implosief|ɓ]] | Bilabiaal | style="text-align:center; font-size:larger; width:2em;" | ʼ | ''als voorbeeld:'' |- valign=top | style="text-align:center; font-size:larger;" | [[dentale klik|ǀ]] | Laminale alveolaire ("dental") | style="text-align:center; font-size:larger;" | [[Stemhebbende alveolaire implosief|ɗ]] | Alveolaar | style="text-align:center; font-size:larger;" | [[bilabiale ejectief|pʼ]] | Bilabiaal |- valign=top | style="text-align:center; font-size:larger;" | [[postalveolaire klik|ǃ]] | Apical (post-) alveolaar ("retroflex") | style="text-align:center; font-size:larger;" | [[Stemhebbende palatale implosief|ʄ]] | Palataal | style="text-align:center; font-size:larger;" | [[alveolaire ejectief|tʼ]] | Alveolaar |- valign=top | style="text-align:center; font-size:larger;" | [[palatale klik|ǂ]] | Laminaal postalveolaar ("palataal") | style="text-align:center; font-size:larger;" | [[Stemhebbende velaire implosief|ɠ]] | Velaar | style="text-align:center; font-size:larger;" | [[velaire ejectief|kʼ]] | Velaar |- valign=top | style="text-align:center; font-size:larger;" | [[Laterale alveolaire klik|ǁ]] | Laterale coronaal ("lateraal") | style="text-align:center; font-size:larger;" | [[Stemhebbende uvulaire implosief|ʛ]] | Uvulaar | style="text-align:center; font-size:larger;" | [[Alveolaire ejectieve fricatief|sʼ]] | Alveolaire fricatief |}

Klinkers

{{Zie hoofdartikel|Klinker (klank)}} Het Internationaal Fonetisch Alfabet deelt de klinkers in naar de positie van de tong bij het uitspreken.

{{Tabel IPA-klinkers}}

Klanken zonder symbolen

Nog niet alle klanken hebben in het Internationaal Fonetisch Alfabet een symbool gekregen.

De blanco velden kunnen zonder veel moeite worden ingevuld indien dat ooit nodig is. De symbolen voor nieuwe medeklinkers worden vaak gevormd door de symbolen voor reeds bestaande medeklinkers iets aan te passen.

Toonsoorten

De "e" kan vervangen worden. {| class="wikitable" align=left width=60% ! toonletter in IPA || Nederlandse toon || uitleg |- | e˥ || éé || extra hoog |- | e˦ || ée || hoog |- | e˧ || ee || midden |- | e˨ || èe || laag |- | e˩ || èè || extra laag |- | eː || ee- || lange toon |- | eˑ || u- || halflange toon |} {{Clearboth}}

Zie ook

* [[Spiritus (taalkunde)|Spiritus]] pʰ * [[Palatalisatie]] pʲ * [[Klankinventaris]] * [[Klankinventaris van het Nederlands]] * [[IPA-notatie voor het Nederlands en het Afrikaans]]

{{Appendix||2=

Noten

{{References}} }}

Externe links

* [http://www2.arts.gla.ac.uk/IPA/ International Phonetic Association] * [http://www.langsci.ucl.ac.uk/ipa/ De complete verzameling symbolen] * [http://www.lfsag.unito.it/ipa/index_en.html Multimedia IPA Chart] en [http://www.lfsag.unito.it/ipa/editor_en.html PhonPad IPA Editor] {{Commons|International Phonetic Alphabet|International Phonetic Alphabet}} {{Commonscat|IPA charts}}

[[Categorie:Fonetiek]] [[Categorie:Fonologie]] [[Categorie:Alfabet]]